OPERATIVNI SISTEM

Operativnim sistemom se uspostavlja „kontakt“ s računarom. On je niz programa koji se isporućuju zajedno sa računarom i čine dio njegovog sistemskog softvera.
Rad operativnog sistema je nevidljiv za korisnika. Dakle, komunikacija je virtuelna. Postoji mnogo operativnih sistema koji su razvijeni za PC. To su PC-DOS, MS-DOS, CP/M i CCP/M. I PC-DOS i MS-DOS su razvijeni iz QDOS, koji je originalno razvijen za procesor 8086 kompjutera S-100 buskompjuter firme Sattle Computer Products. Informatička firma Microsoft je kupila QDOS i preimenovala ga u MS-DOS, a IBM ga naručio od Microsofta i nazvao ga PC-DOS. Prve verzije DOS-a su 1.0, 1.1, 2.0 i 3.0.
Nakon napretka na podrućju mikro-elektronike i razvoja softvera, doslo je do migracije aplikacija sa MAINFRAME računara na desktop platforme, tj. personalne računare.
Dakle, korisnici računarskih sistemane komuniciraju direktno sa drugim korisnicima, aplikacijama i hardverskim komponentama. Komunikacija je indiraktna, tj. virtuelna.
Operativni sistem obezbjeđuje inicijalizaciju hardverskih komponenti računara, obezbjeđuje drajvere, nudi razne alatke za dijagnostiku i obezbjeđuje pristup korisniku računarskog sistema. On se takođe brine o pokretanju aplikacija, njihovim izvršavanjem i brine o korištenju svih raspoloživih resursa.
Savremene operativne sisteme dijelimo na:
- Stone (desktop) operativne sisteme,
- Mrežne operativne sisteme.
Desktop operativni sistemi mogu biti instalirani na samostalnim PC računarima, ili kao klijent operativni sistemi u klijent/server okruženjima. U početku su bili jednokorisnički, jednoprogramski i jednozadaćni (npr. DOS). Njihovim razvojem su se ti atributi mijenjali u multi (više) tako da su Windowsi višekorisnički, višeprogramski i višezadaćni operativni sistemi.
Mrežni operativni sistemi su uglavnom po pravilu distribuirani, više korisnički, više zadaćni i višeprogramski.
Osnovne funkcije operativnih sistema su:
- Upravljanje zadacima
- Upravljanje resursima
- Upravljanje podacima
Raspodjelu računarskih resursa i predaju upravljanja pojedinim programima operativni sistem provodi na osnovu redosjeda prvenstva koji je unaprijed dodjeljen svim programima u sistemu.



Uloga operativnog sistema

Operativni sistem je kontrolno-upravljački integrisani sistem programa koji omogućuje ugodan rad. On nadgleda operacije procesora, kontroliše ulazno-izlazne funkcije, prekide i izvršava aplikativne programe.
Nekad su to nili BATCH operativni sistemi, kod koji su se morale predvidjeti sve situacije u obradi, preduhitriti sva pitanja i nedoumice i na početku dati sve odgovore. Sada se rade interaktivni korisnički opetativni sistemi koji mogu biti jedno korisnički (single user, npr, DOS) i višekorisnički (multi user, npr. UNIX). Dakle, DOS je jednokorisnički interaktivni operativni sistem i on je prijateljski orijentisan prema korisniku (User Friendly). Startovanje računara je automatsko i pod kontrolom DOS-a rad pod DOS-om se bazira na komunikaciji korisnika i aplikacija koja se ostvaruje unosenjem komandi sa komandne linije. Nakon toga je potrebno pritisnuti tipku enter, da bi se naredba predala operativnom sistemu, tj. da bi presla pod kontrolu operativnog sistema.
U savremenim programima padajući meni („pop up menus“) su pristupačni, pregledni u lahki za rukovanje. Korisnik odabire opciju pomocu tipki sa tastature, gore, dolje, lijevo i desno i potvrdi je tipkom enter ili pritiskom na označeno slovo opcije. Takođe korisnik ima mogućnost da klikanjem na dugme miša otvara meni i bira opcije. Postoje dvije vrste ovih menija. Jedan je „Pop up menus“, a drugi je „Pull down menus“.
Takođe postoje i horiszontalni meniji. To je u biti glavni meni iz koga se birajupreostale opcije, tj. aktiviraju padajuci meniji. Dakle, imamo horizontalne (glavne) i vertikale (padajuće) menije.
Operativni sistem jednog računara mođe biti dopunjen ili zamjenjen u potpunosti nekim drugim operativnim sistemom, pa i mrežim operativnim sistemom (Network operating system).


Operativnni sistemi MS Windows

Historija Windowsa počinje u gradu Cambridge, 1962. Godine kada Ivan Sutherland brani doktorsku disertaciju na Massachusetts Institute of Tehnology (MIT). Tom prilikom je razvio program za crtanje Shetchpad kojim je pomoću svjetlosne olovkeomogućio stvaranje geometrijskih oblika koji su se mogli mijenjati i pomicati.
Godine 1964. na Stanford Research Institute (SRI), California, načinjen je korak naprijed u načinu upotrebe računara kada je Douglas Engelbort izumio x-y koordinatni pisač za ekran monitora, preteču današnjeg miša. Oba ova koncepta primjenili su Alan Kay i Edward Cheadle razvijajući prvi stolni računar s oznakom FLEX. Taj računar je već 1969. god. Upotrebljavao prozore sa pokazivačem i grafikom.
Godine 1983. Pojavio se računa LISA, cijene 10 000$, na čijoj su se površini ekrana nalazile sličice za rad sa datotekama, kao npr. kanta za otpatke.
Microsoft je 10. Novembra 1982. Godine objavio razvoj programa nazvanog Windows koji je posjedovao grafički korisnički interfejs GUI. Na IMB PC kompatibilnim računarima predstavljen je na jesenjem sajmu informatike COMDEX u novembru 1983. god. prvi prototip Windowsa, a 1985. prva verzija za tržište. Windows je na početku bio programiran u Pascalu, kasnije u Lattice C, a na kraju u Microsoft C-u. 23. maja 1990. god. Objavljen je Windows 3.0 operativni sistem s poboljšanim izgledom radnog podrućja i novim načinom korištenja memorije uz mogućnost istovremene obrade vise zadataka (multitasking).
Aprila 1992. god. objavljena je poboljšana verzija pomenutog opertativnog sistema Windows 3.1 sa značajno povećanom brzinom rada, poboljšanim upravljanjem memorije, novim True Type fontovima i potpunom podrškom „povezivanja i ulaganja objekata“ (OLE – object linking and embeding).
Windows 3.1 nije bio u potpunosti operativni sistem, jer se on instalirao na DOS. Windows 95 je prvi u potpunosti grafički sistem. Objavljen je u augustu 1995. godine. Nakon njega su objavljeni Windows 98, Windows Millenium, Windows 2000 i Windows XP, a u novije vrijeme i Windiws Vista.

Razvojem hardvera i povečanjem njegovih kapaciteta operativni sistemi su sve moćniji, procesuju sve vise bita u jedinici vremena, ali su za uzvrat „gladni resursa“.